Şiir çevirisi, çeviri çalışmalarının belki de en tartışmalı konusudur. Çeviri alanında uzman olmayan kişilerin bile bu konuda bir fikri vardır. Tartışmanın en sıkıcı kısmı da şiirin çevrilebilirliği ya da çevrilemezliği meselesidir. Ancak bu bizim konumuz değil.
Biz şiirin çevrilebilirliğine odaklanmalıyız. Buradaki tartışma konusu orijinal metne sadık kalınması veya orijinal şiirden ilham alarak yeni bir şiir yaratılmasıdır.
Bu bağlamda şiir çevirisi için bazı ipuçları vermekte fayda var.
1. Şiiri Defalarca Okuyun
Şiiri defalarca okuyun, adınız gibi iyi bilin. Böyle yaparak şiirin ritmini yakalarsınız. Kelimelerin akışını, duraksamaları, enerjiyi hissetmelisiniz. Daha sonra şiiri on kez elinizle yazın ve bunları görebileceğiniz bir yere asın. Evin farklı yerlerine astığınız bu şiirler, size şiirin gramer yapısını gösterir. Sıfatların, zarfların nerede olduğunu anladığınız zaman anlama daha iyi odaklanabilirsiniz.
2. Şiir Çevirisi için Şairi Tanıyın
Eğer çevirisini yaptığınız şiirin şairi yaşıyorsa kendisine ulaşmaya çalışın. Bu kişiye şiirle ilgili sorular sorun. Şiiri yazarken ne düşündüğünü öğrenin. Şaire göre şiirin ne anlama geldiğini anlamaya çalışın. Şiirin gerçekliğe ne derecede yaslandığını, şiirdeki sembollerin nasıl bir kavramsal çerçeveden ifade edildiğini idrak edin. Şairin hayatı hakkında ne kadar çok şey bilirseniz şiirdeki nüansları o kadar iyi sezersiniz.
Ancak şair hayatını kaybetmişse işiniz biraz daha zorlaşır. Bu da şairin hayatıyla ilgili kitaplar okumanızı ve araştırma yapmanızı şart koşar. Şairin hayatını kitaplardan, internetten öğrenin. Farklı kaynaklardan olabildiğince bilgi toplamaya çalışın. Şairin yaşadığı zaman ve mekanın özelliklerini bilmek de yine size fayda sağlar.
3. Yerelleştirme Yapabilirsiniz
Şiir çevirirken orijinal şiire olabildiğince sadık kalmak gerekir. Bununla beraber şiire ihanet etmeden incelikli bir çeviri yapmak sizin en doğal hakkınızdır. Örneğin şiirde geçen argo ifadeleri, çeviri yaptığınız dile olduğu gibi aktarmak anlamsız bir hareket olur. Kelimesi kelimesi direkt çeviri, şiir çevirisinin iflası anlamına gelir. Sizin yapmanız gereken kaynak dildeki argo sözcükleri, çeviri yaptığınız dile uyarlamaktır. Diğer bir deyişle şiir çevirisinde makul bir oranda yerelleştirme yapmak kabul edilebilir. Okurların şiiri okurken zevk alması gerektiğini unutmayın.
4. Şiir Çevirisinde Temkinli Olun
Bu tavsiye, şiir çevirisinin birkaç saatlik-günlük olduğunu düşünen kişilere yönelik. Çeviri yapabilen son derece başarılı yazılımlar mevcut. Piyasada olağanüstü kaliteli sözlükler de var. Ancak bu araçlar size şiir çevirisi konusunda tam bir destek sağlayamaz. İşinizi kolaylaştırabilirler ama yine de esas görev size aittir.
5. Çeviriyi Bir Süre Yalnız Bırakın
Şiir çevirisini bitirdiğiniz zaman birkaç hafta boyunca bu çeviriye bakmayın. Başka şeylerle uğraşın. Bu süre sonunda çeviriye tekrar dönün ve çeviriyi inceleyin.
Şiir çevirmek, şiir yazmak gibidir. Ne söylediğinizi bilmeniz gerekir. Söylediğiniz şeyi hissetmeniz gerekir. Şiir çevirmenliğinden çok daha kolay, çok daha kazançlı yüzlerce meslek vardır fakat şiir çevirmenliğinin kendine has bir ihtişamı vardır. Bir şiiri başka bir dile çevirmek ortak bir kültür yaratmak, mekansal ve zamansal aşkınlığa ulaşmak bakımından önemli bir görevdir. Özetle bir hayli zor bir uğraş olan şiir çevirisine girişiyorsanız elinizden gelenin en iyisini yapmak boynunuzun borcudur.
Talât Sait Halman’a Saygıyla
Şiir çevirisi denince ülkemizde akla gelen isimlerin başında 2014 yılında vefat eden ve Türkiye’nin ilk kültür bakanı olan Talât Sait Halman geliyor. Türkçe ve İngilizce telif ve çeviri 75 kitap ile 3000’i aşkın makale, inceleme ve deneme, 5000 üzerinde şiir çevirisi yayımlayan Halman’ın, klasik ve modern Türk edebiyatının başlıca eserlerinden örneklerin yer aldığı 30 civarında İngilizce kitabı bulunuyor. Özellikle William Shakespeare’nin Türkçeye çevrilmesinde belki de en önemli görevi üstlenen Halman, aynı zamanda Nazım Hikmet gibi büyük şairlerimizin çalışmalarını İngilizceye kazandıran isim.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK BENZER YAZILARIMIZ
Lokalizasyon ve Çeviri Arasındaki Farklar
Çeviri Yaparken Sözlükten Nasıl Daha Çok Faydalanılır?
Çeviri Yapmaya Başlamadan Önce Nelere Dikkat Etmelisiniz?
This post is also available in: Türkçe